wat als de ingrediënten van jouw wijn niet alleen maar (vergiste) druiven zijn?
Net na de Kerst hield Derrick Neleman een landelijke campagne in de kranten met de vraag aan de consument : “Zit er gif in jouw wijn?!” en vervolgt met dat ‘in niet-biologische wijnen vaak restanten van chemische bestrijdingsmiddelen zitten. Deze zitten ook in de bodem, en uiteindelijk in mensen. Dit is niet duurzaam want (wijn)boeren krijgen Parkinson, bijen sterven massaal uit en je wijn smaakt echt niet lekker…’
Een ongemakkelijke waarheid die men in de conventionele wijnwereld liever niet verwoord ziet. De bewoording is nogal kort door de bocht, maar wel gebaseerd op onderzoek. De brancheorganisatie en diverse mensen in conventioneel wijnland vallen vooral over het woord vaak. Neleman doelde hiermee op onderzoek van Een Vandaag waaruit blijkt dat in Nederlandse supermarktwijnen in diverse exemplaren gif restanten (glyfosaat) werden aangetroffen.
Er zijn uiteraard meer en internationale onderzoeken gedaan naar gif (residu) in wijn. Decanter berichte al in 2013 over een Franse studie waaruit bleek dat er in 90% van de 300 geteste wijnen pesticiden werden aangetroffen (ook van stoffen die al lang verboden waren). En het zijn niet alleen (goedkopere) supermarktwijnen. Ter vergelijking: een niet-biologische fles die gunstig werd beoordeeld (100/100 toegekend in de Parker Guide) bleek 146 ppb Boscalid te bevatten, een veel gebruikt synthetisch pesticide. Gekeken naar het residu van pesticiden, zoals petroleum en arseen of andere zware metalen, zal volgens de onderzoekers de drempel van chronische toxiciteit reeds worden bereikt bij de consumptie van 22 ml van deze wijn. Vergelijkbare resultaten werden verkregen voor fenhexamide en glyfosaat in Roundup, die een aanzienlijk hogere toxiciteit hebben dan een overmaat koper’ *
Onder de toxicologische norm dus ok?
Vanuit de conventionele hoek wordt nogal eens gereageerd met argumenten zoals Lars Daniels deze beschreef in zijn Column in Perswijn (Overpeinzingen van 3 januari): “de residuen die in wijn zijn gevonden, zitten (ver) onder de toxicologische norm”. Moet dat het criterium zijn- wat je in lijf wil stoppen- de hoeveelheid is niet giftig dus het is ok? In een artikel op biojournaal uit 2019 verklaart Alexandra Bouard, docent Agri-Food Law bij University of Reims en woordvoerder van TOWA echter dat kwantiteit niet het probleem is. In Europa zijn neurologische, ontstekings- en chronische ziekten zoals astma de laatste jaren flink toegenomen. “Dit is (volgens Bouard )voornamelijk aan bestrijdingsmiddelen te wijten”.
“Moderne toxicologie leert ons dat het niet de hoeveelheid is die iemand inneemt die het schadelijk maakt.” TOWA zegt dat er vele factoren zijn, naast de hoeveelheid wijn die iemand drinkt, die de gemiddelde drinker kunnen beïnvloeden. Hieronder vallen bijvoorbeeld de periode waarin iemand wordt blootgesteld aan giftige stoffen gedurende zijn of haar leven, hoe lang iemand hier steeds aan wordt blootgesteld, of “de fusie van verschillende krachtige moleculen.” *
Over verbanden tussen krijgen van Parkinson en gebruik van giftige stoffen in de (wijn) landbouw zijn vele studies en onderzoeken verschenen. Een onderzoekscommissie van de Franse Tweede Kamer schreef enkele jaren geleden dat er ‘een verband is vastgesteld tussen werken met pesticiden en het krijgen van verschillende soorten kanker en de ziekte van Parkinson’.
Sulfiet
Daniels vervolgt in zijn column bagatelliserend met : “Op die manier zit er gif in iedere wijn, want wijn zonder zwaveldioxide bestaat niet”. Mensen met verstand van wijn (maken) weten inderdaad dat iedere wijn van zichzelf so2 bevat maar het maakt een heel verschil of je daar een zeer beperkte hoeveelheid aan toe voegt of richting de max gaat die is toegestaan. Zowel in bio als conventioneel zijn deze waarden erg hoog, een van de hoofdredenen waarom natuurwijnmakers biologisch niet ver genoeg vinden gaan.
In elk geval maakt het veel uit voor degenen die er intolerant voor zijn. Het nog steeds erg jammer dat we geen etiket hebben waarop alle ingrediënten met hoeveelheden moeten worden benoemd. Niet alleen voor degenen met intoleranties, maar dit komt ook de algehele transparantie ten goede, zo weet de consument pas echt waar hij/zij aan toe is.
Effecten van sulfiet op gezondheid: “ Het teveel aan sulfiet is na meerdere glazen wijn goed te merken omdat het hoofdpijn kan veroorzaken. Sulfiet kan thiamine (vitamine B1) afbreken in het maagdarmkanaal. Sulfiet beinvloedt waarschijnlijk de ‘glutathion-pathway. Sulfiet kan irriterend op het maag-darmkanaal werken” Uit Oinos wijnproefkunde syllabus (2016), afd. 4 13.2 (Gerhard Horstink, een van de twee oenologen in ons land en Tjitske Brouwers Scriptie Biologsche wijn bestaat uit 2007). Klik hier voor meer info over de rol van sulfiet.
Verlies aan biodiversiteit
Neleman noemt als tweede de massale bijensterfte waar de afgelopen jaren terecht veel aandacht voor was, artikelen te over. Daarnaast is aangetoond dat insecticiden niet alleen de insecten doden die gewenst zijn, maar ook bijdraagt aan afname van bijvoorbeeld zwaluwen. “”Er is groeiend bewijs dat andere onschuldige insecten en zelfs vogels ernstige schade van deze gifstoffen ondervinden”.
het gebruik van koper als tegenargument
Een ander argument wat in de conventionele hoek altijd wordt aangehaald is het gebruik van koper bij het biologische wijn maken (om meeldauw te bestrijden) en daarbij suggereren dat er in de biologische wijnbouw meer koper wordt gebruikt dan in de conventionele wijnbouw. En dat koper slechter zou zijn dan gebruik van synthetische bestrijdingsmiddelen.
Zeer recent onderzoek* waarbij zowel pesticiden als hoeveelheden koper werden vergeleken in zowel conventionele wijn al biologische wijst er echter op dat tegen de verwachtingen in er meer koperresidu zit in conventionele wijnen dan in biologische. “Het gemiddelde gehalte hoger was in de monsters van conventionele productie, wat betekent dat het kopergehalte in wijnen waarschijnlijk meer verband houdt met oenologische dan met wijnbouwpraktijken?. Er zijn namelijk twee belangrijke bronnen van koper in wijn: de ene komt uit de wijngaard en de andere komt uit de kelder, waar koper wordt gebruikt om bijsmaken van zwavel uit de wijn te verwijderen” *.
Ook in het eerder genoemde onderzoek uit 2019 komt naar voren dat de hoeveelheden koper hoger zijn bij conventionele wijnen, een gemiddelde dosis van 0,15 mg/l in biologische wijnen en tot 1,5 mg/l of meer in niet-biologische wijnen, waarschijnlijk vanwege de aanwezigheid in de samenstelling van synthetische pesticiden, volgens de onderzoekers. Zij wijzen er verder op dat fenhexamid en glyfosaat in Roundup, een aanzienlijk hogere toxiciteit hebben dan een overmaat aan koper. “Koper kan daarom volgens hen niet worden beschouwd als vergelijkbaar met de synthetische bestrijdingsmiddelen uit aardolie die aanwezig zijn in niet-biologische wijnen, in tegenstelling tot de recent gepubliceerde standpunten van regelgevende instanties. Bovendien blijkt de milieu-impact van koper in biologische wijngaarden bij normale behandeling positief te zijn, in die zin dat het de biodiversiteit verbetert, in tegenstelling tot de impact van synthetische pesticiden”.
Vaak wordt er vanuit gegaan dat voor wie biologisch werkt er geen alternatief is voor het bestrijden van schimmel/ valse meeldauw en dat er dus wel koper gebruikt moet worden. Gedeeltelijk is het koper vervangen door chitosan (natuurlijk product gewonnen uit paddenstoelen en krabben). Tjitske Brouwer in haar scriptie: “Bio en bd wijnbouwers proberen gebruik zoveel mogelijk te verminderen, en gebruiken het vaak in combinatie met andere middelen zoals een thee van brandnetel of paardestaart die de plant versterkt en zorgt dat blad snel souplesse terug vindt. Een combinatie met klei zorgt dat het middel langer plakt (het klei sluit de sporen in)”.
Ik herinner me vele wijnmakers die met een soort van ingehouden trots zeggen dat ze helemaal niet hebben hoeven spuiten, of slechts een keer of drie. Degenen die al lang biodynamisch werken hadden veelal wijngaarden met hoogste resistentie die er het beste aan toe waren (ik reisde rond in Italië in 2014, voor velen een uitdagend jaar door de hoeveelheid regen).
Een kwestie van smaak
Neleman haalt als 3e aan de smaak aan en schrijft ‘je wijn smaakt echt niet lekker’. Dat is uiteraard niet zo netjes naar collega wijnmakers toe, over smaak valt nou eenmaal niet te twisten, en er zijn sowieso veel wijnen die technisch goed gemaakt zijn. Maar toch zit ook hier wel degelijk een fundering van onderzoek achter: Er is in de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de geur en smaak van bepaalde stoffen en hoe deze terugkomen in de wijn. Ook zijn er vergelijkende studies zijn gedaan waarin blijkt dat bio en biodynamische wijnen beduidend beter scoren.
De smaak van pesticiden
Aan de experts die pesticiden ontdekten werd gevraagd om de smaak van de aanwezige pesticiden te omschrijven. De smaak van glyfosaat, een hormoon ontregelende onkruidverdelger die vaak in wijngaarden wordt gebruikt, werd beschreven als ‘sterke droogheid, zuur, bijtend, kalksteen’. De op glyfosaat gebaseerde formule Roundup werd beschreven als een smaak van “bedorven hout, uitdroging, bitterheid”.
De smaak van stikstof
Kunstmest bevat voornamelijk stikstof en wordt veel gebruikt in de conventionele landbouw. De Franse onderzoeker Gerard Seguin deed onderzoek naar de relatie tussen de resultaten van bodemanalyses en de smaak van Bordeaux wijn. Daaruit bleek dat een overmaat aan stikstof het belang van de terroir doet afnemen. Bij veel stikstof ontstaat een vegetatieve smaak, ook wel “green bean” smaak genoemd.
De smaak van koper
Recentelijk is ook onderzoek gedaan naar de smaak en potentiële toxiciteit van koper (Cu) in wijnen. Geuren en smaken die werden omschreven (door kenners): Mineraal of metallic, stevige neus, meer zure smaak in witte wijn, kalkhoudend, steen. Doorbreekt de complexiteit in rode wijn, droogt, raspt, stokt, dik (op de tong, licht), melkachtig.
De smaak van sulfiet
Wanneer er veel sulfiet is toegevoegd aan een wijn geeft dat een prikkelende, onaangename chemische geur, de aanwezige aroma’s worden bijna volledig weggedrukt waardoor de fruitigheid verdwijnt. In minder extreme gevallen krijg je last van een zeer droge mond en wordt de wijn vlakker. Aldus oenoloog Gerhard Horstink in zijn cursus wijnproefkunde. Ik werd zelf een keer bijna misselijk van de geur van de wijn terwijl ik met mijn neus boven een glas hoog gewaardeerde chemie hing.
Hogere ratings voor bio & biodynamische wijnen
Er zijn de afgelopen jaren enkele onderzoeken verschenen waarin een enorme hoeveelheid ratings van wijnen is geanalyseerd, respectievelijk 74.000 en zeer recent (2021) maar liefst 128.182. De bevindingen suggereren dat gecertificeerde biologische en biodynamische labels leiden tot betere beoordelingen (respectievelijk +6,2 en + 5,6 procentpunten) in vergelijking met conventionele wijnen. UCLA vervolgt: “Wijnen die door de externe vereniging als biodynamisch waren gecertificeerd, presteerden nog beter en scoorden 11,8% hoger. ‘Biologische en biodynamische wijnen waren van veel hogere kwaliteit,’ zei Delmas.
Ook in Nederland worden biologische-, biodynamische- en natuurwijnen steeds hoger gewaardeerd. In een artikel in het AD van 2019 n.a.v. het verschijnen van de biologische variant van de Grote Hamersma kwamen Harold Hamersma en Esmee Langereis tot een vergelijkbare conclusie: “ biologische wijnen zijn vaak de parels”.
Tijdens Vintaly 2017 werd bij een conferentie genaamd ‘Het succes van biologische wijn in Europa en in de wereld’ onderzoek gepresenteerd waaruit bleek dat biologische certificering wordt geassocieerd met een statistisch significante toename van de kwaliteitsbeoordeling: in een wijngaard. Zonder het gebruik van synthetische chemische bestrijdingsmiddelen neemt de kracht van de levende micro-organismen die deel uitmaken van de organische stof toe. De druiven die afkomstig zijn van deze wijngaarden vertegenwoordigen de meest authentieke interpretatoren van het terroir. Bovendien resulteert de uitsluiting van meststoffen, die de opbrengst verminderen, tot een beter smaakprofiel. “Van de beste kwaliteit druiven , krijg je wijnen van de beste kwaliteit, het geheim van het succes van biologische wijn is niet zo mysterieus”, aldus Roberto Pinton, managing director van FederBio.
Overtuigd door bewijs in verschil in de wijngaard
De meeste wijnhuizen die overgaan tot biologische of biodynamische teelt gaan niet over 1 nacht ijs en doen vaak eerst experimenten in hun eigen wijngaarden om de verschillen zelf te kunnen zien en ervaren. Zo heeft in Piemonte in de Langhe Cerreto na een studie en experimenteerfase van bijna10 jaar ook definitief gekozen om hun 160 hectare te converteren, maar zij gaan nog een stapje verder en kiezen voor biodynamie. Alles is bio gecertificeerd maar bijvoorbeeld Barolo en Barbaresco zijn biodynamisch geteeld.
Neleman wilde aandacht vragen voor het probleem dat er landbouwgif wordt gebruikt bij het produceren van verreweg de meeste wijnen en om consumenten hiervan bewust te maken. De (negatieve) aandacht is er vanuit de conventionele wijnwereld in elk geval gekomen. Ik hoop met mijn bijdrage te helpen zowel wijnverkopers/makers als de consument verder wakker te schudden.
Wie meer wil weten over wat er allemaal in je wijn kan zitten en de verschillen hoe wijndruiven geteeld worden en verwerkt worden tot wijn & hoe dat je gezondheid (negatief en positief) kan beïnvloeden kan meedoen aan mijn pilot cursus wijn & gezondheid die binnenkort van start gaat. Voor meer info stuur een mail naar divinonatura@gmail.com
Door Josje van Oostrom
Italiaanse bio- en natuurwijnexpert
*1 artikel uit 2019 in Food & Nutrition Journal), “ Copper in Wines and Vineyards: Taste and Comparative Toxicity to Pesticides”,Gilles-Eric Séralini, Jérôme Douzelet, Jean-Charles Halley
* 2, Lars Daniels Column in Perswijn, Overpeinzingen van 3 januari
*3https://www.thedrinksbusiness.com/2019/03/pesticide-labelling-on-non-organic-wines-should-be-mandatory/
.*4 o.a. Anson on Thursday: Pesticides and the rise of the resistants, Jane Anson February 11, 2016
*5 Uit Oinos wijnproefkunde syllabus (2016), afd. 4 13.2 Gerhard Horstink, een van de twee oenologen in ons land en Tjitske Brouwers Scriptie Biologsche wijn bestaat uit 2007
* 6 Volkskrant 9 April 2015, door Maarten Keulemans
*7 januari 2022 in Artikel science direct Food ControlVolume 132, February 2022
* 8 https://www.gavinpublishers.com/article/view/the-taste-of-pesticides-in-wines
Zie 1 ook, https://www.gavinpublishers.com/article/view/copper-in-wines-and-vineyards-taste-and-comparative-toxicity-to-pesticides
*10 https://phys.org/news/2021-02-evidence-mounts-ecofriendly-wine.html Evidence mounts that ecofriendly wine tastes better by David Colgan, University of California, Los Angeles
*11 Congres tijdens Vinitaly 2017, data gepresenteerd door Federbio, terug te vinden o.a. via https://feder.bio/il-vino-biologico-campione-di-consumi-in-europa-e-nel-mondo/
